Obowiązki, urlopy i świadczenia związane z narodzinami dziecka

1.1. Urlop okolicznościowy

Urlop okolicznościowy przysługuje wyłącznie ojcu dziecka. Matka nie może z niego skorzystać, ponieważ urlop ten przysługuje co do zasady na okoliczność i jego celem jest nieobecność, a przecież matka w dniu porodu przebywa na urlopie macierzyńskim, co jest równoznaczne z nieobecnością i brakiem konieczności zwolnienia z pracy na okoliczność narodzin.

Wymiar urlopu okolicznościowego wynosi dwa dni – nie ma tu znaczenia liczba dzieci urodzonych podczas jednego porodu. Liczba dni urlopu okolicznościowego w każdym przypadku ogranicza się do 2 dni.

Wynagrodzenie za okres urlopu okolicznościowego ustalane jest w ten sam sposób, jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy. Jedyną różnicą jest okres, z jakiego dokonywana jest weryfikacja składników płacowych – jest to miesiąc, w którym wystąpiła nieobecność.

O urlop okolicznościowy należy zawnioskować. W zależności od wewnątrzfirmowych przepisów, może być to wersja elektroniczna lub papierowa, a wniosek powinien zwierać dane zarówno pracownika, jak i pracodawcy oraz przede wszystkim okoliczność uzasadniającą wniosek oraz wskazanie daty nieobecności.

Urlop okolicznościowy w przypadku śmierci dziecka (urodzenia martwego dziecka) również wynosi dwa dni i przysługuje wyłącznie ojcu dziecka. Ponownie nie przysługuje matce, ponieważ będzie ona wówczas przebywała na obowiązkowym urlopie macierzyńskim z tytułu urodzenia martwego dziecka.

1.2. Zgłoszenie noworodka do ubezpieczenia zdrowotnego

W związku z narodzinami dziecka rodzice muszę się zmierzyć z kilkoma formalnościami. Jedną z nich jest
konieczność zgłoszenia dziecka do ubezpieczenia zdrowotnego.

Zgłoszenia dziecka do ZUS-u dokona pracodawca/zleceniodawca na podstawie wypełnionego przez rodzica wniosku. Rodzice, którzy nie pracują, a zgłoszeni są w urzędzie pracy jako bezrobotni, mogą dokonać zgłoszenia za pośrednictwem tego urzędu. Osoby prowadzące własną działalność gospodarczą dokonują zgłoszenia we własnym zakresie, na dokumencie ZUS ZCNA. Osoby objęte dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym mogą dokonać zgłoszenia w ZUS na formularzu ZUS ZCNA.

Wniosek należy wypełnić i dostarczyć pracodawcy/zleceniodawcy niezwłocznie po nadaniu dziecku nr PESEL, który jest niezbędny do wysłania zgłoszenia. Dziecko powinno zostać zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego w terminie 7 dni od otrzymania nr PESEL, także w przypadku dokonywania zgłoszenia przez rodzica prowadzącego własną działalność gospodarczą.

Wniosek dotyczący zgłoszenia dziecka do ubezpieczenia zdrowotnego zawiera podstawowe dane: imię i nazwisko dziecka, datę jego urodzenia, nr PESEL, adres zamieszkania, stopień pokrewieństwa i stopień niepełnosprawności.

Zgłoszenie dziecka do ubezpieczenia zdrowotnego w ZUS nie wiąże się z żadnymi kosztami, zarówno dla ubezpieczonego rodzica, jak i dla płatnika składek. Koszty ponosi budżet państwa.

Dziecko może być zgłoszone do ubezpieczenia przez jednego z rodziców. Nie ma znaczenia czy będzie to matka, czy ojciec. Jest to kwestia wewnętrznych ustaleń między rodzicami. Rodzic, który zgłasza dziecko, sam musi być zgłoszony do ubezpieczenia będąc np. zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia czy jako osoba prowadząca własną działalność gospodarczą. Dziecko nie może być zgłoszone zarówno przez matkę, jak i ojca. Noworodka do ubezpieczenia zdrowotnego może zgłosić także rodzic zarejestrowany jako bezrobotny w systemie urzędu pracy, bądź dobrowolnie ubezpieczony w ZUS (tj. gdy nie posiada obowiązkowego tytułu do objęcia ubezpieczeniem).
W sytuacji, gdy oboje rodzice dziecka nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu, zgłoszenia dziecka do
ZUS powinni dokonać dziadkowie (jeden z nich) jeśli podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Zdecydowanie jest to obowiązek każdego rodzica. Za jego niedopełnienie grozi kara grzywny, co reguluje art. 193 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Stanowi on w punkcie 1a), że „kto: nie dokonuje w terminie zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego lub wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego, podlega karze grzywny”.
WAŻNE! Jeżeli rodzic nie dopełnił formalności związanych ze zgłoszeniem dziecka do ubezpieczenia zdrowotnego, powinien zrobić to jak najszybciej. Wówczas jego dziecko zostanie zgłoszone do ZUS-u z datą wsteczną od dnia narodzin.

Dziecko zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego w ZUS ma prawo do korzystania z bezpłatnych świadczeń medycznych, które są finansowane z NFZ.
UWAGA! Korzystanie z prywatnej opieki medycznej dla siebie i rodziny (w tym nowonarodzonego dziecka) nie zwalnia z obowiązku zgłoszenia dziecka do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

1.3. Opieka nad żoną (partnerką) po porodzie

Opieka nad żoną po porodzie to potoczne określenie zwolnienia lekarskiego (L4), które przysługuje ojcu dziecka. Osoba zatrudniona na umowę o pracę, umowę zlecenie lub prowadząca własną działalność gospodarczą, ma prawo do płatnej opieki nad chorym członkiem rodziny, również żoną w połogu. A konkretnie matką dziecka, ponieważ nie ma wymogu, aby para była po ślubie.

Trzeba mieć jednak świadomość, że nie jest to prawo, które przysługuje każdemu. Nie wydaje się L4 na matkę dziecka po porodzie wraz z wypisem ze szpitala. Otóż o tym, czy ojciec otrzyma zwolnienie na żonę (partnerkę) po porodzie, decyduje lekarz ginekolog lub lekarz rodzinny. Stan pacjentki musi wymagać sprawowania opieki przez pierwsze dni po powrocie do domu. Dla wielu lekarzy poród fizjologiczny nie jest wskazaniem do tego, by ojciec miał sprawować nad nią opiekę.

Zwykle wskazaniem do wypisania L4 jest zabieg operacyjny lub ciężki poród naturalny. Najczęściej wypisywana jest opieka nad żoną (partnerką) po cesarce, ponieważ wbrew obiegowej opinii jest to bardzo poważna operacja. Pacjentka po cięciu cesarskim musi przestrzegać zaleceń lekarza, nie może np. podnosić ciężkich rzeczy w okresie rekonwalescencji.

Opieka po porodzie dla ojca w ramach świadczenia może trwać do 14 dni w danym roku kalendarzowym (w ramach zasiłku opiekuńczego nad innym członkiem rodziny). Wlicza się w nie także soboty i niedziele. Limit tych dni nie kumuluje się i niewykorzystany nie przechodzi na następny rok.

Ważne: wolne w ramach opieki nad żoną (partnerką) po porodzie nie przysługuje ojcu dziecka, gdy w domu, w którym mieszkają, przebywa inny członek rodziny, który może zapewnić kobiecie opiekę. Jednocześnie taki członek rodziny nie może być osobą:

FORMALNOŚĆI

Ojciec zatrudniony na umowę o pracę, umowę zlecenie lub prowadzący własną działalność gospodarczą ma prawo do zasiłku opiekuńczego na podstawie L4 na żonę (partnerkę) po porodzie. Podstawowym warunkiem uzyskania prawa do zasiłku jest opłacanie ubezpieczenia chorobowego. O tym, jak długo ma być sprawowana opieka, decyduje lekarz.

Zwolnienie chorobowe wypisuje lekarz – obecnie ma ono formę elektroniczną i nie ma konieczności dostarczania dokumentu papierowego pracodawcy. Co nie oznacza, że jest to koniec formalności. Jeśli jesteś zatrudniony, zgłoś ten fakt pracodawcy: przygotuj skrócony akt urodzenia dziecka (dokument potwierdza, że jesteś ojcem i przysługuje Ci zasiłek opiekuńczy) oraz wypełnij druk ZUS Z-15.

Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą, dokumenty sam dostarczasz do ZUS. Zwolnienie na żonę (partnerkę) po porodzie uprawnia do zasiłku opiekuńczego w wysokości 80% od podstawy wynagrodzenia. Zasiłek wypłaca ZUS bezpośrednio (ma na to 30 dni) lub pracodawca, jeżeli jesteś zatrudniony w dużym przedsiębiorstwie.

1.4. Urlop macierzyński i rodzicielski

W przypadku narodzin dziecka pierwszorzędną kwestią staje się opieka nad noworodkiem. Poniżej najważniejsze informacje dotyczące czasu trwania pierwszego urlopu związanego z rodzicielstwem – urlopu macierzyńskiego, a następnie urlopu rodzicielskiego. Za czas ich trwania przysługuje zasiłek macierzyński (wypłacany przez pracodawcę lub ZUS).

1.4.1. Urlop macierzyński

KOMU przysługuje?

Z uprawnienia do urlopu macierzyńskiego mogą skorzystać kobiety, które zatrudnione są na umowę o pracę, niezależnie, czy umowa o pracę była na cały etat czy tylko jego część. Podstawa prawna dla urlopu macierzyńskiego znajduje się w art. 180 Kodeksu pracy.

Jeśli jesteś przedsiębiorczynią czy zleceniobiorczynią za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu przysługuje Ci zasiłek macierzyński. Warunkiem skorzystania z zasiłku macierzyńskiego jest opłacanie składek na ubezpieczenie chorobowe.

Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. W takim przypadku w dniu porodu mama podlega jeszcze obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu. Ma prawo do skorzystania z uprawnienia do otrzymania zasiłku macierzyńskiego po ustaniu tego ubezpieczenia.

Nie dotyczy to umowy o pracę zawartej na czas określony w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Jeśli matka dziecka pracuje na umowę o dzieło nie przysługuje jej urlop macierzyński.

WYMIAR urlopu macierzyńskiego

Wymiar urlopu macierzyńskiego uzależniony jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi odpowiednio:

Najczęściej urlop macierzyński zaczyna się w dniu urodzenia dziecka.

Istnieje jednak możliwość skorzystania z 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed porodem. W takim przypadku po porodzie do wykorzystania pozostaje pozostała część urlopu, zgodnie z powyższymi limitami. W praktyce większość ciężarnych na 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu, ze względu na stan zdrowia, przebywa na zwolnieniu lekarskim, stąd najczęściej cały urlop macierzyński wykorzystywany jest po urodzeniu dziecka/dzieci.

Prawo to przysługuje również ojcu dziecka, po spełnieniu określonych warunków.

Matka dziecka po porodzie musi wykorzystać 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Po tym okresie może wrócić do pracy, jeżeli z pozostałej części urlopu macierzyńskiego skorzysta ojciec dziecka będący pracownikiem lub gdy ojciec dziecka nie jest pracownikiem, lecz jest ubezpieczony i na czas sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przerwie działalność zarobkową. Jeżeli pracownica-matka dziecka posiada orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, wówczas po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego może z niego zrezygnować pod warunkiem, że pracownik-ojciec dziecka lub pracownik-inny członek najbliższej rodziny będzie korzystał z pozostałej części urlopu macierzyńskiego.

Ojciec dziecka lub inny członek najbliższej rodziny może również przejąć opiekę nad dzieckiem, jeżeli nie jest pracownikiem, lecz podlega ubezpieczeniu chorobowemu i w trakcie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przerwie działalność zarobkową. Za ten okres będzie mu wówczas należny zasiłek macierzyński.

PYTANIA

Czy jeśli matka dziecka po porodzie przebywa w szpitalu i nie jest w stanie osobiście się nim opiekować, może przerwać urlop macierzyński?
Tak, jest to możliwe, jednak zgodnie z przepisami musi wykorzystać 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. Po tym okresie może przerwać urlop macierzyński, jeżeli na czas jej pobytu w szpitalu z urlopu macierzyńskiego będzie korzystał pracownik-ojciec dziecka lub inny uprawniony członek najbliższej rodziny (gdy osoby te nie są pracownikami, lecz są ubezpieczone, mogą skorzystać z urlopu macierzyńskiego, o ile przerwą działalność zarobkową w celu opieki nad noworodkiem).

Czy w przypadku śmierci matki w czasie trwania urlopu macierzyńskiego ojciec dziecka może skorzystać z pozostałej części jej urlopu?
Tak, pracownikowi-ojcu dziecka bądź pracownikowi-innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego za pozostały okres w powyższej sytuacji.

Co z urlopem macierzyńskim w przypadku urodzenia martwego dziecka bądź śmierci dziecka w trakcie urlopu macierzyńskiego?

W przypadku urodzenia martwego dziecka matce przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie. Podobnie wygląda sytuacja, gdy dziecko umrze przed ukończeniem 8 tygodni, przy czym pracownicy zawsze przysługuje urlop macierzyński nie krótszy, niż w wymiarze 7 dni od dnia śmierci dziecka (także w przypadku śmierci po ukończeniu 8 tygodni).

Czy jeśli dziecko po porodzie przebywa w szpitalu, matka może przerwać urlop macierzyński?
Tak, jest to możliwe, jednak pod warunkiem wykorzystania 8 tygodni urlopu po porodzie. Z pozostałej części urlopu macierzyńskiego ubezpieczona matka dziecka będzie mogła skorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala.

WAŻNE!

W potocznym rozumieniu urlop macierzyński rozumiany jest jako roczny urlop obejmujący łącznie urlop macierzyński i rodzicielski. Jeśli urlop macierzyński (20 tygodni) i urlop rodzicielski (32 tygodnie) wykorzystane zostaną przez matkę jeden po drugim bez powrotu do pracy, to w sumie dni urlopu po urodzeniu dziecka wynoszą rok. Poniżej informacje na temat urlopu rodzicielskiego.

1.4.2. urlop rodzicielski

Urlop rodzicielski wynosi standardowo 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka lub 43 tygodnie – w przypadku urodzenia więcej, niż jednego dziecka.


Kto może skorzystać z urlopu rodzicielskiego i w jakim wymiarze?

W przypadku rodziców posiadających zaświadczenie o ciężkim upośledzeniu lub nieuleczalnej chorobie dziecka powstałej w trakcie ciąży bądź porodu (wg ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” z 4 listopada 2016 r., Dz. U. z 2020 r. poz. 1329, z 2022 r. poz. 2140.) limit urlopu rodzicielskiego jest znacznie wydłużony i wynosi 65-67 tygodni.

Ważne! Urlop rodzicielski można wykorzystać w całości, bądź można go podzielić na maksymalnie 5 części w terminie nie późniejszym, niż do zakończenia roku kalendarzowego w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Przykład

Pracownica urodziła jedno dziecko, ma więc wspólnie z ojcem dziecka prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze 41 tygodni.

Przy czym, pracownica skorzystała z prawa do 32 tygodni urlopu rodzicielskiego, a ojciec dziecka ma zatem prawo do 9 tygodni urlopu i nie może przenieść tego prawa na matkę dziecka.

Okres 9 tygodni urlopu rodzicielskiego nie musi być wykorzystany jednorazowo w całości, ale podzielenie go na części, np. dwie, po 4 i 5 tygodni, oznacza wykorzystanie 2 z 5 części tego urlopu.

WAŻNE! Pracownik nie ma też obowiązku korzystania z urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski może być przez niego wykorzystany w dowolnej długości i terminie. Ograniczeniem jest wyłącznie liczba części (maksymalnie 5) i wiek dziecka.

Przykład

Pracownica urodziła dziecko 6 marca 2024 r. i do 23 lipca 2024 r. korzysta z urlopu i zasiłku macierzyńskiego. Wraz z wnioskiem o urlop macierzyński wystąpiła również o udzielenie urlopu rodzicielskiego od 24 lipca 2024 r. na okres 15 tygodni, tj. do 5 listopada 2024 r. Ojciec dziecka, również będący pracownikiem, wystąpił do swojego pracodawcy o urlop rodzicielski i zasiłek macierzyński z tego tytułu na okres 5 tygodni, od 2 października do 5 listopada 2024 r. Oboje rodzice mogą wykorzystać jeszcze urlop rodzicielski w wymiarze 21 tygodni, z tym że z tego okresu 4 tygodnie może wykorzystać wyłącznie ojciec dziecka jako uzupełnienie przysługujących tylko jemu 9 tygodni. Okres 21 tygodni rodzice mogą podzielić maksymalnie na 3 części, ponieważ wykorzystali już 2 z przysługujących 5 części tego urlopu. Pozostałe 3 części urlopu rodzicielskiego mogą wykorzystać do ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym ich dziecko ukończy 6 rok życia.

WNIOSKI – DOKUMENTY

Jakie wniosek złożyć pracodawcy, chcąc skorzystać z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego?

Chcąc skorzystać z urlopu macierzyńskiego po urodzeniu dziecka, nie trzeba składać do pracodawcy żadnego wniosku, ale inaczej jest, jeśli zatrudniony chce od razu zawnioskować o urlop rodzicielski. Potocznie mówi się zatem o rocznym urlopie macierzyńskim. Złożenie wniosku o roczny urlop macierzyński, czyli wspólny urlop macierzyński i rodzicielski, jest wówczas wymagane. 

O udzielenie urlopu rodzicielskiego można wystąpić na podstawie:
– wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze bezpośrednio po urlopie macierzyńskim (należy go złożyć nie później niż 21 dni po porodzie);
– odrębnych wniosków dotyczących udzielenia całości lub części urlopu rodzicielskiego (trzeba je złożyć najpóźniej na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo jego części).
WAŻNE! Wnioski o urlop rodzicielski złożone w odpowiednim terminie są dla pracodawcy wiążące – nie może on odmówić udzielenia takiego urlopu.

W jakiej formie należy złożyć wniosek o urlop macierzyński i rodzicielski (wniosek wspólny – roczny urlop)?

Mama dziecka, która chce skorzystać z całości urlopów macierzyńskiego i rodzicielskiego oraz otrzymać zasiłek w wysokości 81,5%, powinna złożyć wniosek o wypłacenie jej zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, z wyłączeniem okresu, który przysługuje drugiemu rodzicowi (9 tygodni).
Wnioskowanie o te świadczenia reguluje tzw. ustawa zasiłkowa (Art. 30a pkt 1), która przewiduje wyłącznie formę pisemną (podpis odręczny lub kwalifikowany).

Przy składaniu wniosku o urlop macierzyński i rodzicielski powinieneś dołączyć do niego:

Ile wynosi zasiłek macierzyński za okresy urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego?

Za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości:
– 81.50% podstawy wymiaru zasiłku
W przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, tj. w terminie nie późniejszym niż 21 dni po porodzie; aby uzyskać zasiłek w wysokości 81,5% należy złożyć wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu
macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku (nie
jest to wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego!).
– 70% podstawy wymiaru zasiłku
W przypadku składania wniosków w terminie nie krótszym, niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego lub gdy matka dziecka nie złożyła wniosku o wypłatę 81,5% podstawy wymiaru
zasiłku w ciągu 21 dni od dnia porodu.
– 70% podstawy wymiaru zasiłku
W przypadku korzystania przez drugiego rodzica z dodatkowych 9 tygodni urlopu.

PODSUMOWANIE

Od 26 kwietnia 2023 r. w związku ze zmianami wynikającymi z dyrektywy 2019/1158 zmianie ulegnie wysokość zasiłku za czas urlopu rodzicielskiego i będzie on stanowił 70% podstawy za cały okres urlopu rodzicielskiego. Wysokość zasiłku za czas urlopu macierzyńskiego nie ulegnie zmianie i będzie wówczas obejmowała 100%.
Jest jednak również możliwe, aby przez cały okres korzystania z urlopów otrzymywać zasiłek w wysokości 81,5%. Takie rozwiązanie będzie mogło zostać zastosowane pod warunkiem złożenia przez matkę wniosku o urlop rodzicielski w ciągu 21 dni po porodzie. Bardzo istotne jest jednak, że za czas dodatkowego, 9-tygodniowego okres rodzicielskiego, bez względu na datę złożenia wniosku, pracownik będzie mógł pobierać świadczenie w wysokości 70% podstawy.

ŁĄCZENIE PRACY I URLOPU RODZICIELSKIEGO

Za zgodą pracodawcy pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie i powrócić do pracy. Zasada ta dotyczy również możliwości przerwania okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, za zgodą np. zleceniodawcy, i powrotu do wykonywania trwającej umowy zlecenia. Natomiast ubezpieczony podlegający ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie musi mieć zgody ZUS na rezygnację z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego.

Przykład

Pracownica wystąpiła z wnioskiem o udzielenie urlopu rodzicielskiego w wymiarze 21 tygodni od 2 marca do 26 lipca 2024 r. i od początku tego urlopu przez 10 tygodni zamierza także pracować na pół etatu. We wniosku określiła, że chciałaby wykonywać pracę codziennie po 4 godziny. Pracodawca zaakceptował wniosek o urlop rodzicielski w wymiarze określonym przez pracownicę i okres, w którym chce ona łączyć pracę z urlopem, oraz wymiar czasu pracy (1/2 etatu), jednak od jego decyzji będzie zależało, czy zgodzi się na proponowany przez pracownicę rozkład czasu pracy, czy ustali go w inny sposób.

Jeżeli pracownik pracuje w czasie korzystania z urlopu rodzicielskiego u pracodawcy, który udzielił mu tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie tego urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

Jeszcze dłuższy wymiar wydłużenia urlopu rodzicielskiego przysługuje, jeżeli pracownik – rodzic dziecka – posiada zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, i wynosi odpowiednio do:

Okres wydłużenia urlopu rodzicielskiego stanowi iloczyn liczby tygodni, przez jaką pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu, i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z tego urlopu.

Przykład

Pracownica złożyła wniosek o urlop rodzicielski w wymiarze 18 tygodni. Jednocześnie zadeklarowała, że przez cały okres tego urlopu będzie pracowała na 1/2 etatu. W związku z tym wymiar urlopu rodzicielskiego pracownicy wydłuży się o 9 tygodni (18 tygodni × 1/2 etatu).

1.5. Zasiłek macierzyński

JAKA WYSOKOŚĆ WYPŁATY ZASIŁKU MACIERZYŃSKEIGO?

Wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego zależy od wniosków, jakie złoży mama dziecka po jego porodzie. Może wynosić 100% lub 81,5% podstawy wymiaru zasiłku.

Od 26 kwietnia 2023 r. zasiłek macierzyński jest wyższy. Wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego. A jeśli ubezpieczona mama złoży tzw. długi wniosek o zasiłek macierzyński w ciągu 21 dni po porodzie albo przyjęciu dziecka na wychowanie, to zasiłek będzie wynosił 81,5 proc. wymiaru za cały okres jego pobierania, pod warunkiem, że w pierwszym roku życia dziecka zostanie wykorzystany, co najmniej jeden dzień zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego. Nie dotyczy to dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługujących drugiemu z rodziców. Tu zawsze zasiłek będzie wynosił 70 proc.

W przypadku niewykorzystania ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego (w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku) w pierwszym roku życia dziecka, rodzic może złożyć wniosek o jednorazowe wyrównanie zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego do 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku.  Za okres urlopu rodzicielskiego zasiłek macierzyński będzie przysługiwać w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Co w praktyce oznacza podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego?
Jaka jest kwota bazowa wyliczeń?

Zgodnie z art. 36 ust 1 ustawy zasiłkowej podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Wynagrodzenie, zgodnie z przytoczoną ustawą, oznacza przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe.

Ważne!
Młoda mama musi mieć świadomość, że zasiłek nie stanowi 81,5% jej aktualnego wynagrodzenia, ale 81,5% podstawy określonej na zasadach opisanych powyżej.
W praktyce oznacza to, że jeśli w okresie 12 miesięcy przed zachorowaniem pracownica otrzymywała niższe wynagrodzenie, to będzie ono bazą do wyliczenia zasiłku.

Zasady wyliczania podstawy zasiłku bywają skomplikowane, w zależności od tego, jakie składniki wynagrodzenia otrzymywała młoda mama przed porodem.
Znaczenie mają regulacje firmowe, okresy nieobecności chorobowych pracownicy, zmiany etatu (jeśli występowały) – dlatego w razie wątpliwości najlepiej przy wsparciu działu płac ustalić z jakiego okresu brane będzie pod uwagę wynagrodzenie.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego a własna działalność gospodarcza

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego ustala się na zasadach określonych dla zasiłku chorobowego. Dla ubezpieczonego niebędącego pracownikiem podstawę stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Za przychód przyjmuje się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71%. 

Przedsiębiorca deklarując od jakiej podstawy zamierza opłaca składkę na ubezpieczenie chorobowe bezpośrednio wpływa na wysokość zasiłku. Minimalna podstawa może wynosić 60%. przeciętnego wynagrodzenia, a maksymalna 250% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego na dany rok. Maksymalna miesięczna podstawa wymiaru składki w 2023 r. wynosi 17 337, 50 zł. Najniższa podstawa wymiaru składki w przypadku opłacania pełnego ZUS-u wynosi: 4 161, 00 zł.

Zasiłek macierzyński dla przedsiębiorcy zostanie wypłacony, jeżeli dostarczy on do odpowiedniej siedziby Zakładu Ubezpieczeń Społecznych:

Po złożeniu całej dokumentacji należy czekać na decyzję ZUS-u. Zasiłek macierzyński powinien zostać wypłacony już w ciągu 30 dni od dnia złożenia dokumentów.

Ważne! Należy opłacać składki ZUS w pełnej wysokości, w terminach ustawowych, do momentu otrzymania z ZUS decyzji o przyznaniu zasiłku macierzyńskiego.

Wysokość zasiłku oraz podwyższenie zasiłku do kwoty świadczenia rodzicielskiego

Gdyby w trakcie wyliczeń okazało się, że młoda mama uzyska zasiłek w wysokości niższej, niż kwota świadczenia rodzicielskiego określonego w ustawie z 28 listopada 2003 r.
o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 390, 658 i 1429), kwota zasiłku macierzyńskiego zostanie podwyższona do kwoty tego świadczenia. Wyrównanie finansowane jest z budżetu państwa.

Podwyższenie zasiłku macierzyńskiego jest ustalane jako różnica między kwotą świadczenia rodzicielskiego, które obecnie wynosi 1 000 zł, a miesięczną kwotą zasiłku macierzyńskiego, jaki pracownica otrzymuje.

DOKUMENTY

Jakie dokumenty trzeba złożyć ubiegając się o zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego?

Aby uzyskać zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego – w przypadku występowania o zasiłek macierzyński za okres PRZED porodem – należy złożyć:

Aby uzyskać zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego – w przypadku występowania o zasiłek macierzyński za okres OD DNIA porodu – należy złożyć:

Aby uzyskać zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego – w przypadku urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia – poza powyższymi dokumentami należy dodatkowo przedłożyć:

Jakie dokumenty trzeba złożyć ubiegając się o zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego?

Aby uzyskać zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego – w przypadku wcześniejszego pobierania przez wnioskodawcę zasiłku macierzyńskiego – należy złożyć:

1.6. Świadczenie rodzicielskie

Świadczenie rodzicielskie wynosi 1000 zł miesięcznie.

Świadczenie rodzicielskie jest niezależne od dochodu.

KOMU PRZYSŁUGUJE

1. Świadczenie rodzicielskie przysługuje:

1) matce albo ojcu dziecka,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 14. roku życia;
3) rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do ukończenia 10 roku życia;
4) osobie, która przysposobiła dziecko, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 14. roku życia.

2. Świadczenie rodzicielskie przysługuje ojcu dziecka w przypadku:

1) skrócenia na wniosek matki dziecka okresu pobierania świadczenia rodzicielskiego, zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego, po wykorzystaniu przez nią tego świadczenia, zasiłku lub uposażenia za okres co najmniej 14 tygodni od dnia urodzenia dziecka;
2) śmierci matki dziecka;
3) porzucenia dziecka przez matkę.

Ze świadczenia mogą skorzystać miedzy innymi:
– studenci
– osoby bezrobotne (niezależnie czy są zarejestrowane w Urzędzie Pracy czy nie)
– osoby pracujące na umowach cywilno-prawnych
– osoby zatrudnione lub prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą,

jeżeli nie pobierają zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okresu urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego.

Świadczenie rodzicielskie nie przysługuje, jeżeli:

1)  co najmniej jeden z rodziców dziecka lub osoba, o której mowa w ust. 1 pkt 2 lub 3, otrzymują zasiłek macierzyński lub uposażenie za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego;
2)  dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej – w przypadku osób, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 4;
3)  osoba ubiegająca się o świadczenie rodzicielskie lub osoba pobierająca świadczenie rodzicielskie nie sprawuje lub zaprzestała sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, w tym w związku z zatrudnieniem lub wykonywaniem innej pracy zarobkowej, które uniemożliwiają sprawowanie tej opieki;
4)  w związku z wychowywaniem tego samego dziecka lub w związku z opieką nad tym samym dzieckiem jest już ustalone prawo do świadczenia rodzicielskiego, dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
5)  osobom, o których mowa w ust. 1, przysługuje za granicą świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia rodzicielskiego, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.


Świadczenie rodzicielskie przyznawane jest niezależnie od dochodu rodziny i będzie można je pobierać przez 52 tygodnie w przypadku urodzenia bądź przysposobienia, objęcia opieką prawną jednego dziecka, przez 65 tygodni w przypadku dwójki dzieci, 67 tygodni – trójki, 69 tygodni – czwórki, a przy piątce i więcej – 71 tygodni.
Jeżeli rodzina przysposobi dziecko  świadczenie będzie przysługiwało nie dłużej niż do ukończenia 14. roku życia, w przypadku objęcia opieką dziecka przez opiekuna faktycznego świadczenie będzie przysługiwało do ukończenia przez dziecko 14. roku życia, natomiast objęcie dziecka opieką przez rodzinę zastępczą świadczenie będzie przysługiwało nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.


Rodzic po świadczenie może się zgłosić w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia urodzenia, przysposobienia lub objęcia opieką prawną. Jeżeli zrobi to w późniejszym terminie, świadczenie będzie mu przysługiwało od miesiąca złożenia wniosku.

Uwaga!
Świadczenie rodzicielskie wlicza się do dochodu w innych systemach wsparcia rodzin, w szczególności przy ustalaniu prawa do świadczeń z pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

1.7. Urlop ojcowski

Urlop ojcowski trwa 2 tygodnie, tj. 14 dni kalendarzowych.
Istotne jest uwzględnienie, że urlop ten jest udzielany na dni kalendarzowe – nie ma znaczenia, czy dany dzień jest dniem wolnym od pracy. Urlop można wykorzystać w jednej części trwającej 14 dni kalendarzowych, bądź podzielić na dwie części po 7 dni kalendarzowych. Jeśli na przykład ojciec niemowlęcia chce skorzystać z urlopu ojcowskiego w jednej części na początku marca 2024 roku, we wniosku powinien wskazać okres 1 marca 2024 r. – 14 marca 2024 roku. Jeżeli zgodnie z grafikiem nie pracuje w soboty i niedziele, to nie powinien tych dni pomijać we wniosku. Wykluczenie dni wolnych przy wypełnianiu dokumentów jest błędem i na ich podstawie nie można wypłacić zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego.

Ile wynosi zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego?

Zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego jest ściśle uzależniony od wynagrodzenia pracownika uprawnionego do jego otrzymania, i obliczany jest na podstawie średniego wynagrodzenia uzyskanego przez niego w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających rozpoczęcie tego urlopu.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego wynosi 100% podstawy wymiaru, która jest pomniejszana o składki na ubezpieczenie społeczne. Oznacza to, że wynagrodzenie netto za miesiąc/miesiące, w których ojciec niemowlęcia korzystał z zasiłku może być niższe, niż w sytuacji, gdyby nie korzystał z tego uprawnienia. Nie jest to regułą i zależy od indywidualnej sytuacji oraz otrzymywanych składników wynagrodzenia (np. wynagrodzenie za nadgodziny, premie itp.).
Warto również pamiętać, że jeżeli w miesiącu poprzedzającym korzystanie z urlopu ojcowskiego uprawniony korzystał z innego rodzaju zasiłku, podstawa nie będzie wyliczana na nowo, a zasiłek macierzyński zostanie naliczony od niezmienionej podstawy.

Kiedy i jakie dokumenty trzeba złożyć, żeby skorzystać z urlopu ojcowskiego/zasiłku za okres tego urlopu?
W celu uzyskania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego należy złożyć poniższe dokumenty:

  1. wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego (wniosek powinien zawierać imię i nazwisko wnioskodawcy oraz okres, na który ma zostać udzielony urlop ojcowski lub jego część);
  2. odpis skrócony aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka (dzieci) wydany przez uprawniony organ dokonujący rejestracji urodzenia w danym kraju, albo kopie tych dokumentów;
  3. oświadczenie wnioskodawcy z informacją czy wcześniej korzystał z urlopu ojcowskiego lub jego części;
  4. w przypadku przysposobienia dziecka – kopia prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka.
    Powyższe dokumenty pracownik powinien złożyć nie później niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu ojcowskiego.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *